Brusiarnia (2)

IKKN powstał w ramach akcji „N” (jak nauka), o której mówił Adam Schaff^A na Plenum KC PZPR w kwietniu 1949 roku. Tak kończyła się trwająca od 1945 r. „rewolucja łagodna‟, czyli pierwsza faza komunizacji kultury i nauki w Polsce − celem PZPR było teraz przejęcie pełnej kontroli nad polską nauką, zwłaszcza nad naukami społecznymi, w tym ekonomią (Hübner 1992, s. 66−67, 832; Bińko 1996, s. 199; Bińko 2001, s. 175).

Szkołę zorganizowano na wzór Instytutu Czerwonej Profesury, powstałego w 1921 r. w Moskwie, a także na wzór uniwersytetów w Cambridge i w Oxfordzie. Gmach stał przy Alei Stalina 19 w Warszawie (dziś Aleje Ujazdowskie 19); naukę rozpoczęto 16 października 1950 roku. Rektorem był Zygmunt Modzelewski (1900–1954), lecz szkołą, na zlecenie władz partii (Bolesława Bieruta, Jakuba Bermana, Romana Zambrowskiego), kierował dyrektor, a od 1954 r. rektor, twórca Instytutu, Adam Schaff. Celem było wychowanie wiernych PZPR wykładowców m.in. ekonomii dla uczelni^B, a także pracowników „frontu ideologicznego”.

Od 1953 r. Instytut mógł nadawać „aspirantom”, po obronie „pracy kandydackiej”, tytuł „kandydata nauk”. Te wzorowane na radzieckiej terminologii nazwy z grubsza odpowiadały obecnym „doktorantom”, „pracy doktorskiej” i „doktorowi”^C. W przypadku ekonomii uprawnienia takie miały tylko SGPiS i SGSZ^D. W praktyce oznaczało to scentralizowanie decyzji o naukowych awansach polskich ekonomistów w rękach twórców nowej, marksistowskiej „ekonomii politycznej”, z których żaden, jak to ujął Jan Drewnowski, profesor przedwojennej SGH, „nie miał kwalifikacji akademickich” (Drewnowski 2000, s. 15). W 1949 r. metodami administracyjnymi i policyjnymi^E opanowali oni uczelnie ekonomiczne (Czarny 2014)^F.

-----------------------------------------------------

A/ Adam Schaff (1913–2006), polityk, filozof. Członek PPR i PZPR. W 1935 r. ukończył  prawo i ekonomię polityczną na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W 1945 r. ukończył studia filozofii na Uniwersytecie Moskiewskim, gdzie uzyskał doktorat i habilitację.

B/ W 1949 r., także w ramach akcji „N”, PZPR usunęła z uczelni wielu „burżuazyjnych” profesorów ekonomii i ich uczniów. Drastycznie brakowało „prawomyślnych” wykładowców ekonomii z wyższym wykształceniem (Czarny 2014; Hübner 1992, s. 665).

C/ Wprowadzono je w Ustawie z 15 grudnia 1951 r. o szkolnictwie wyższym i o pracownikach nauki i w dwóch rozporządzeniach RM z 26 kwietnia 1952 r. (Hübner 1992, s. 660–664).

D/ Zob. uchwała nr 150 RM z dnia 25 lutego 1953 r., MP, 1953, A-24, poz. 283; por. uchwała nr 1116 RM z 28 listopada 1952 r., MP, 1953, A-1, poz. 12. W 1954 r. prawo nadawania tytułu kandydata nauk uzyskał IER (MP, 1954, nr 92, poz. 1019). Pozawarszawskie WSE czekały na to do 1955 r. (zob. uchwała RM z 2 lipca 1955 r. w sprawie wykazu szkół wyższych uprawnionych do nadawania stopnia kandydata nauk, MP z 20 lipca 1955 r., nr 65, poz. 849).

E/ O  aresztowaniach ekonomistów akademickich w drugiej połowie lat 40. XX w. piszą m,in. Danuta Drabińska (Drabińska 1992, s. 129−130) i Jan Drewnowski (Drewnowski 1974, s. 58). 

F/ Trzon tej grupy tworzyli doktoranci Edwarda Lipińskiego: Włodzimierz Brus, Bronisław Minc, Maksymilian Pohorille, Zygmunt Wyrozembski, Józef Zawadzki i Seweryn Żurawicki.