Brusiarnia (7)

"Gospodarkę elektryczną Polski burżuazyjno-obszarniczej cechowała głęboka tendencja do zastoju i gnicia. Tendencja do zastoju i gnicia, właściwa współczesnemu kapitalizmowi, wypływa z konfliktu, istniejącego już od dłuższego czasu we wszystkich krajach kapitalistycznych między współczesnymi siłami wytwórczymi a kapitalistycznymi stosunkami produkcji. (…) Rozwój kapitalizmu doprowadził z historyczną koniecznością do olbrzymiej koncentracji produkcji i kapitału, do panowania monopoli, zrodził tendencję do hamowania rozwoju i niszczenia sił wytwórczych, do zastoju i gnicia. (…)  Gnicie kapitalizmu wywołane jest więc przez jego monopolistyczny charakter. I o ile monopole opanowują wszystkie dziedziny życia gospodarczego, o tyle zrodzona przez nie tendencja do zastoju i gnicia ogarnia wszystkie komórki społeczeństwa kapitalistycznego. Elektroenergetyka była zaś jedną z najbardziej zmonopolizowanych dziedzin gospodarki narodowej Polski burżuazyjno-obszarniczej (podkreślenie Autora - B.Cz.)”^A.

-------------------------------------------------

A/ Kielski Józef, Polska burżuazyjno-obszarnicza jako teren penetracji obcego kapitału (konkretyzacja na materiałach przemysłu elektroenergetycznego) (kierownik naukowy − Zawadzki Józef), Warszawa, kwiecień 1954 (309 stron z bibliografią, bez wstępu i aneksu), fragment rozdziału III pt. Hamujący wpływ obcego kapitału na elektryfikację Polski, podrozdział VI pt. Zastój i gnicie gospodarki elektrycznej w Polsce przedwojennej jako wynik m.in. panowania w niej obcego kapitału (AAN, ANS, dr 27, s. 246−248). Ta praca kandydacka Kielskiego została obroniona 24 czerwca 1954 roku.  

Brusiarnia (6)

Studia trwały 3 lata (ostatni rok przeznaczono na przygotowanie pracy kandydackiej). Program obejmował 120 godzin wykładów z „diamatu” (materializmu dialektycznego) i z „histmatu” (materializmu historycznego), 80 godzin wykładu z ekonomii politycznej i 100 godzin zajęć specjalizacyjnych. Słuchacze zdawali egzaminy z „diamatu”, „histmatu”, ekonomii politycznej, historii Polski (ze szczególnym uwzględnieniem ruchu robotniczego) oraz dwóch języków obcych (rosyjskiego i wybranego języka zachodniego). W ciągu dwóch pierwszych lat musieli przygotować 2 referaty pisemne i 3 koreferaty ustne prezentowane w trakcie seminariów. W praktyce około 15% z nich nie kończyło studiów. Towarzyszy, którzy ukończyli studia, partia wysyłała na najważniejsze odcinki „frontu ideologicznego”. Po rocznej praktyce w wielkich zakładach przemysłowych, zwykle w Warszawie (na stanowiskach II lub nawet I sekretarzy partii)^A, trafiali na uczelnie, do szkół partyjnych, redakcji, a nawet aparatu partyjnego. 

----------------------------------

A/ AAN, ANS,  97/326, Notatka informacyjna dla potrzeb Archiwum Szkół Partyjnych WSNS z dnia 3 II 1977 r., podpisana: „Prorektor WSNS prof. dr hab. Ryszard Gradowski”.  

Economics in Poland in 1949−1989 - graphics (6)

Brusiarnia (5)

Instytut wpajał aspirantom ideę „partyjności” nauki. Na inauguracji zajęć Bolesław Bierut mówił, że zadaniem Szkoły jest „wychowanie kadry działaczy rewolucyjnych, (…) umiejących posługiwać się orężem przodującej teorii społecznej w walce o zwycięstwo socjalizmu” (Bierut 1950). Zastępcą Schaffa był Emil Adler, który głosił, że celem nauki jest nie prawda, lecz propagandowe wspieranie socjalizmu (zob. Adler 1953). Zdaniem Beaty Bińko Instytut był intelektualnym gettem, co wzmacniało więź słuchaczy (Bińko 1996, s. 214; podobnie Sitek 2000, s. 58−60). (…) Sitek z aprobatą cytuje m.in. dosadną opinię, że Instytut był „skrzyżowaniem chederu z komisariatem” (28% aspirantów IKKN zadeklarowało narodowość żydowską) (Sitek 2000, s. 57−58; Connelly 1996, s. 328). 

Brusiarnia (4)

Słuchaczami Instytutu byli aktywiści PZPR. Nierzadko aspiranci (i pracownicy) rekrutowali się z policji politycznej (MBP), milicji (MO) i wojska (WP). Na przykład Kazimierz Łaski w latach 1945–1950 pracował w MBP, służbę ukończył jako naczelnik wydziału i major. Seweryn Bialer był naczelnikiem, a Zygmunt Chodkiewicz zastępcą naczelnika Wydziału Szkolenia Politycznego Komendy MO w Warszawie. Włodzimierz Brus do 1949 r. był podpułkownikiem Głównego Zarządu Politycznego WP. Wiktor Herer kierował departamentem w MBP, także zakończył służbę jako podpułkownik  (przykłady dotyczą tylko ekonomistów). (…)       

A oto charakterystyka pierwszego rocznika aspirantów przy Wydziale Ekonomicznym IKKN zastępcy kierownika Wydziału, Marii Dziewickiej:  Większość aspirantów są to tow. zdjęci z bezpośredniej pracy operatywnej, o stosunkowo słabym przygotowaniu teoretycznym, jednak o dużej praktyce pracy politycznej, w większości pochodzenia proletariackiego. Element bardzo wartościowy społecznie i politycznie. Wielu jednak opanowuje dopiero podstawowe pojęcia z ekonomii politycznej^A. 

Zdaniem Leszka Kołakowskiego z pierwszego rocznika aspirantów (Kołakowski, Mentzel 2007, s. 118): [B]yło tam dużo inteligentnych ludzi, ale też i tacy, którzy od początku nastawiali się na karierę w aparacie, jak Werblan czy Jagielski.

--------------------------------------------------------------

A/ Zob. AAN, ANS, 5/80, Sprawozdanie Wydziału Ekonomicznego (Ramowe za okres do dnia 10 XI 1950 r.).   

Brusiarnia (3)

„Na olbrzymich terenach od Łaby do Oceanu Spokojnego trwa twórcza praca narodów skupionych w potężnym obozie pokoju, demokracji i socjalizmu, któremu przewodzi wielki Związek Radziecki. Drogowskazem w pracy jest dla nich doniosła praca tow. Stalina „Ekonomiczne problemy socjalizmu w ZSRR”. W pracy tej tow. Stalin w sposób genialny wyjaśnił obiektywne prawa ekonomiczne, na których opiera się rozwój potężnego obozu socjalistycznego, demokratycznego rynku światowego.

            Znajomość tych praw pomaga klasie robotniczej krajów obozu socjalizmu, kroczących pod wodzą swych komunistycznych partii, przyśpieszyć rozwój w sposób decydujący, wzmacniać i zacieśniać przyjazną współpracę i wzajemną pomoc”.

Seweryn Bialer (aspirant II roku), Międzynarodowe stosunki ekonomiczne nowego typu (kierownik naukowy Wiktor Herer), Warszawa, kwiecień 1953, s. 79 (AAN, ANS, 97/14)^A.   

-----------------------------------

A/ Praca seminaryjna Bialera uzyskała wysoką ocenę Wiktora Herera: „Praca na wysokim poziomie teoretycznym. Aspirant wykazał, że umie samodzielnie rozwiązywać trudne zagadnienia teoretyczne. Praca zawiera dużo ciekawych myśli, z których pewne można uznać za sporne. Ocena bardzo dobra. 21 kwietnia 1953 (AAN, ANS, 97/14)”. 

Brusiarnia (2)

IKKN powstał w ramach akcji „N” (jak nauka), o której mówił Adam Schaff^A na Plenum KC PZPR w kwietniu 1949 roku. Tak kończyła się trwająca od 1945 r. „rewolucja łagodna‟, czyli pierwsza faza komunizacji kultury i nauki w Polsce − celem PZPR było teraz przejęcie pełnej kontroli nad polską nauką, zwłaszcza nad naukami społecznymi, w tym ekonomią (Hübner 1992, s. 66−67, 832; Bińko 1996, s. 199; Bińko 2001, s. 175).

Szkołę zorganizowano na wzór Instytutu Czerwonej Profesury, powstałego w 1921 r. w Moskwie, a także na wzór uniwersytetów w Cambridge i w Oxfordzie. Gmach stał przy Alei Stalina 19 w Warszawie (dziś Aleje Ujazdowskie 19); naukę rozpoczęto 16 października 1950 roku. Rektorem był Zygmunt Modzelewski (1900–1954), lecz szkołą, na zlecenie władz partii (Bolesława Bieruta, Jakuba Bermana, Romana Zambrowskiego), kierował dyrektor, a od 1954 r. rektor, twórca Instytutu, Adam Schaff. Celem było wychowanie wiernych PZPR wykładowców m.in. ekonomii dla uczelni^B, a także pracowników „frontu ideologicznego”.

Od 1953 r. Instytut mógł nadawać „aspirantom”, po obronie „pracy kandydackiej”, tytuł „kandydata nauk”. Te wzorowane na radzieckiej terminologii nazwy z grubsza odpowiadały obecnym „doktorantom”, „pracy doktorskiej” i „doktorowi”^C. W przypadku ekonomii uprawnienia takie miały tylko SGPiS i SGSZ^D. W praktyce oznaczało to scentralizowanie decyzji o naukowych awansach polskich ekonomistów w rękach twórców nowej, marksistowskiej „ekonomii politycznej”, z których żaden, jak to ujął Jan Drewnowski, profesor przedwojennej SGH, „nie miał kwalifikacji akademickich” (Drewnowski 2000, s. 15). W 1949 r. metodami administracyjnymi i policyjnymi^E opanowali oni uczelnie ekonomiczne (Czarny 2014)^F.

-----------------------------------------------------

A/ Adam Schaff (1913–2006), polityk, filozof. Członek PPR i PZPR. W 1935 r. ukończył  prawo i ekonomię polityczną na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W 1945 r. ukończył studia filozofii na Uniwersytecie Moskiewskim, gdzie uzyskał doktorat i habilitację.

B/ W 1949 r., także w ramach akcji „N”, PZPR usunęła z uczelni wielu „burżuazyjnych” profesorów ekonomii i ich uczniów. Drastycznie brakowało „prawomyślnych” wykładowców ekonomii z wyższym wykształceniem (Czarny 2014; Hübner 1992, s. 665).

C/ Wprowadzono je w Ustawie z 15 grudnia 1951 r. o szkolnictwie wyższym i o pracownikach nauki i w dwóch rozporządzeniach RM z 26 kwietnia 1952 r. (Hübner 1992, s. 660–664).

D/ Zob. uchwała nr 150 RM z dnia 25 lutego 1953 r., MP, 1953, A-24, poz. 283; por. uchwała nr 1116 RM z 28 listopada 1952 r., MP, 1953, A-1, poz. 12. W 1954 r. prawo nadawania tytułu kandydata nauk uzyskał IER (MP, 1954, nr 92, poz. 1019). Pozawarszawskie WSE czekały na to do 1955 r. (zob. uchwała RM z 2 lipca 1955 r. w sprawie wykazu szkół wyższych uprawnionych do nadawania stopnia kandydata nauk, MP z 20 lipca 1955 r., nr 65, poz. 849).

E/ O  aresztowaniach ekonomistów akademickich w drugiej połowie lat 40. XX w. piszą m,in. Danuta Drabińska (Drabińska 1992, s. 129−130) i Jan Drewnowski (Drewnowski 1974, s. 58). 

F/ Trzon tej grupy tworzyli doktoranci Edwarda Lipińskiego: Włodzimierz Brus, Bronisław Minc, Maksymilian Pohorille, Zygmunt Wyrozembski, Józef Zawadzki i Seweryn Żurawicki.

Romain Gary a ekonomia

Czytam Romaina Gary'ego Czarodziejów (Wydawnictwo Nisza, Warszawa 2014, 416 stron, z francuskiego na polski kongenialnie przełożyła Regina Gromacka). Co prawda jestem dopiero na 274 stronie, jednak już wiem, że wkrótce napiszę o tej książce więcej (nie tutaj, lecz na BLOGU NIEEKONOMICZNYM). A dlaczego mówię o tym akurat w tym miejscu? Ano dlatego, że jasno widzę, jak wielu polskich ekonomistów mogłoby ubiegać się o wysokie miejsce w hierarchii tych linoskoczków, połykaczy ognia, weneckich poliszyneli i arlekinów  z commedia dell'arte, z takim wdziękiem opisywanych przez Gary'ego... CDN.

Brusiarnia (1)

Na zdjęciu: tak zwany "mały dom partii", w którym mieścił się Instytut Kształcenia Kadr Naukowych, Warszawa, Aleja Stalina 19 (obecnie Aleje Ujazdowskie 19).